16 maja obchodzimy Światowy Dzień Świadomości Dostępności (GAAD – ang, Global Accessibility Awareness Day), który skupia uwagę na wyzwaniach, jakie stoją przed osobami z różnymi rodzajami niepełnosprawności w korzystaniu z technologii cyfrowych. Jest to również doskonała okazja do refleksji nad tym, jak możemy uczynić nasze światy online i offline bardziej dostępnymi dla wszystkich i zgodnie z ideą solidarności społecznej, kreować inkluzywne, w pełni wspierające środowisko.

Innowacje społeczne odgrywają ważną rolę w poprawie dostępności cyfrowej dla osób ze szczególnymi potrzebami. Inkubatory innowacji społecznych, m.in. te prowadzone na przestrzeni ostatnich 9 lat przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie, są doskonałym przykładem inicjatyw, które angażują się w rozwój nowych rozwiązań technologicznych, aby zwiększyć integrację cyfrową osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności oraz umożliwić im aktywne uczestnictwo w życiu społecznym.

W dalszej części tego artykułu przedstawiamy wybrane innowacje społeczne, które powstały w ramach inkubatorów, a także ich wpływ na poprawę dostępności cyfrowej. Poniższe innowacje nie tylko podniosły jakość życia osób z niepełnosprawnościami, które miały okazję przetestować je w praktyce, ale także przyczyniają się do budowania bardziej inkluzywnego społeczeństwa, w którym każdy ma szansę uczestniczyć w cyfrowej rewolucji.

1. MERKURY (Stowarzyszenie Edukacji Pozaformalnej „Meritum”, Bartosz Kosiński, Mirosław Bohatkiewicz​)

Merkury to platforma internetowa umożliwiająca dostęp do symulatora 4 urządzeń samoobsługowych (bankomat, parkomat, paczkomat oraz kasa samoobsługowa). Daje ona możliwość przetestowania obsługi urządzeń w bezpiecznych warunkach – w domu lub podczas zajęć w ośrodku wsparcia – oraz wspomaga użytkowników w ich samodzielnej obsłudze w przestrzeni publicznej ponosząc ich kompetencje cyfrowe.

Innowacja skierowana jest w szczególności do seniorów, ale jej odbiorcami mogą być wszystkie osoby z niskimi kompetencjami technologicznymi, które obawiają się korzystania z urządzeń samoobsługowych, np. osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Jak potwierdziły testy wśród seniorów, lęk związany z korzystaniem z kiosków samoobsługowych w codziennym życiu znacząco się zmniejszył,
a użytkownicy oswojeni ze zinformatyzowanymi elementami w przestrzeni publicznej mogą pełniej korzystać z oferowanych usług cyfrowych.

Więcej informacji: Liderzy Włączenia Społecznego - platforma MERKURY (rops.krakow.pl)

2. WYKORZYSTANIE DRUKU 3D W TWORZENIU ZABAWEK DLA DZIECI NIEWIDOMYCH (Społeczna 21 Sp. z o.o.)

Puzzle 3D to narzędzie wspomagające ćwiczenie percepcji dotykowej dzieci i młodzieży z dysfunkcją wzroku. Układanki możliwe są do samodzielnego wydruku za pomocą drukarek 3D (w ramach innowacji powstała pełna instrukcja ich wykonania) i wspierają odbiorców we wzmacnianiu percepcji dotykowej, wyobraźni przestrzennej oraz poszerzają zakres wiedzy o świecie. Innowacja wprowadza nowe narzędzie - pomoce edukacyjne dla niewidomych dzieci oraz wspiera je w nauce pisma Braille’a.

Mimo rosnącej dostępności gier i zabawek edukacyjnych dla dzieci ze szczególnymi potrzebami, część z nich nie odpowiada rzeczywistym potrzebom i oczekiwaniom rodziców, ani nauczycieli szkół dla dzieci niewidomych, dlatego innowacyjne puzzle 3D, możliwe do wykonania dzięki nowoczesnym technologiom, spotkały się z pozytywną oceną dzieci z dysfunkcją wzroku oraz ich środowiska.

Więcej informacji: Specyfikacja_dostępna_KOM (innowacjespoleczne.pl). 

3. PASZPORT PACJENTA Z CHOROBĄ RZADKĄ (Jacek Sztajnke, Katarzyna Witkowska)

Paszport to rozwiązanie informatyczne, które umożliwia przechowywanie najważniejszych informacji dotyczących choroby, leków, lekarzy prowadzących pacjenta z chorobą rzadką. Elektroniczny chip NFC, wykorzystywany m.in. w paszportach, dowodach osobistych czy telefonach, który pacjent może zawsze mieć przy sobie zawiera niezbędne dane o chorobie wprowadzone przez personel medyczny w Centrum Referencyjnym. Chip zawiera również standardy postępowania z pacjentem z chorobą rzadką, a w ramach innowacji opracowano także pełny opis programowania chipów.

Z rozwiązania mogą skorzystać zarówno pracownicy medyczni w ramach świadczenia usług leczniczych, jak i pacjenci i rodzice dzieci z chorobą rzadką, a środowiska te szczególnie pozytywnie oceniły merytoryczną stronę innowacji, która zapewnia wyższą jakość i bezpieczeństwo przeprowadzania procedur medycznych wśród pacjentów z chorobą rzadką.

Więcej informacji: Paszport pacjenta z chorobą rzadką (rops.krakow.pl). 

4. STRAŻNIK (Marcin Kotliński)

Aplikacja Strażnik to innowacja umożliwiająca wykrywanie alarmów dźwiękowych pochodzących z np. czujek tlenku węgla, alarmów przeciwpożarowych i przekazywanie informacji o nich użytkownikowi w spersonalizowany przez niego sposób. Posiadacze aplikacji mogą wybrać jedną z dostępnych opcji powiadomień –  wibracji lub latarki, a brak reakcji użytkownika na powiadomienie automatycznie uruchamia połączenie alarmowe na wskazany przez niego numer, np. do osoby najbliższej.

Rozwiązanie to wyraz szczególnej troski o bezpieczeństwo osób g/Głuchych, niedosłyszących/słabosłyszących oraz głuchoniewidomych, które w sytuacji zagrożenia mogą mieć trudność w rozpoznaniu informacji alarmowych. Testerzy innowacji potwierdzili skuteczność działania Strażnika, a korzyść jego wykorzystania upatrują w szczególności w obiektach zbiorowego zakwaterowania.

Więcej informacji: Liderzy Dostępności - aplikacja Strażnik (rops.krakow.pl), 

5. TELEASYSTENT (Chrześcijańskie Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych, Ich Rodzin i Przyjaciół OGNISKO, Andrzej Wolski, Marcin Szczypczyk, Konrad Rachwalik)

Rosnące zapotrzebowanie na usługi asystenckie dla osób ze szczególnymi potrzebami przy jednoczesnych ograniczonych zasobach osobowych asystentów odsłoniło niszę na rynku technologicznym, którą wypełnia aplikacja Teleasystent na smartfon. Dzięki niej asystent może udzielać zdalnego wsparcia osobie niewidomej za pomocą wideo rozmowy z nawigacją ,,na żywo” w terenie. W ramach innowacji powstały 3 funkcjonalności odnoszące się do określonych przestrzeni, gdzie asystenci świadczą wsparcie:

• city time - wsparcie w poruszaniu się w przestrzeni publicznej, kontakt z instytucjami,
• home time - wsparcie w czynnościach domowych,
• special time - wsparcie charakterystyczne dla danej osoby określone na podstawie diagnozy potrzeb.

Rozwiązanie znacząco przyczyniło się do poprawy codziennego funkcjonowania  użytkowników, a także wzmocniło ich samodzielność, przez co aplikacja jest rekomendowana do powszechnego zastosowania m.in. przez instytucje i organizacje wspierające osoby z dysfunkcją wzroku.

Więcej informacji: 08_model_Teleasystent.pdf (rops.krakow.pl). 

6. HEAR-IT (Stowarzyszenie Edukacji Pozaformalnej „Meritum”, Bartosz Kosiński, Kamila Chęcińska, Mirosław Bohatkiewicz)

Branża IT cieszy się ogromnym wzrostem zainteresowania na przestrzeni ostatnich lat, niestety kursy i upowszechnione poradniki nie odpowiadają na potrzeby edukacyjne osób ze szczególnymi potrzebami. Rozwiązaniem tego problemu jest internetowa platforma edukacyjna www.hearit.pl opracowana w Polskim Języku Migowym dla osób g/Głuchych, które chcą zacząć swoją przygodę w IT.

Platforma zawiera video-słownik z głównymi pojęciami z obszaru programowania, podręczniki dot. języków programowania takich jak Python, Java, Javascript, kursy elearningowe oraz etiudy gamingowe, dzięki którym użytkownicy mają dostęp do bazowej wiedzy programistycznej w języku PJM.

Osoby g/Głuche, które już skorzystały z opracowanych materiałów przyznały, że pozwoliły one zdobyć nowe umiejętności i wiedzę, która wcześniej uznawana za zbyt trudną, a powszechne zastosowanie m.in. przez szkoły i uczelnie przyniosłoby znaczącą poprawę w zakresie aktywizacji zawodowej osób ze szczególnymi potrzebami.

7. WIBRAAP (Piotr Peszat)

Kompleksowe rozwiązanie umożliwia włączenie osób g/Głuchych do aktywnego uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych. Wibraap przetwarza dowolne dźwięki w wibracje odczuwalne przez ciało osoby, która ma założoną „kamizelkę” połączoną z aplikacją w wersji komputerowej i mobilnej. Użytkownicy mogą wybrać odpowiedni dla nich tryb działania urządzenia, a tym samym odczuwać dźwięki oraz tworzyć je poprzez zaimportowanie własnych próbek dźwiękowych a następnie przekształcenie ich w wibracje.

Innowacja daje możliwość rozwoju kreatywności i wrażliwości użytkowników w zakresie percepcji dźwięku, a wykorzystanie jej przez instytucje, w tym opery, filharmonie czy teatry, stanowi kolejny krok w rozwoju ich oferty, przyczyniając się do integracji społecznej osób g/Głuchych.  

Więcej informacji: Model końcowy innowacji społecznej pn . ‘Wibraap” – instrumentu elektronicznego i aplikacji do odczuwania dźwięku przez wibracje (innowacjespoleczne.pl). 

Wspólne działania

To tylko niektóre z dziesiątek przetestowanych i pozytywnie zewaluowanych rozwiązań technologicznych, które powstały w inkubatorach innowacji społecznych! Pełny katalog innowacji dostępny jest na stronie rops.krakow.pl, gdzie znajdują się dokładne opisy rozwiązań wraz z materiałami niezbędnymi do ich wdrożenia. Szczegółowe informacje w tym zakresie można uzyskać również w Dziale Innowacji Społecznych ROPS w Krakowie, który pomoże znaleźć innowację najlepiej wpisującą się w potrzeby i problemy danej grupy.

Wszystkie innowacje społeczne możliwe są do ponownego wykorzystania na podstawie licencji CC BY 4.0, która zezwala na kopiowanie, używanie, rozpowszechnianie efektów w dowolnym medium i formacie, adaptowanie, zmienianie, remiksowanie i tworzenie nowych plików na bazie efektów innowacji – zarówno w celach niekomercyjnych, jak i komercyjnych. Niemniej, obowiązkowe jest oznaczenie autora i podanie informacji o wykorzystaniu efektów na podstawie licencji, a także nie zezwala się na wprowadzanie do materiałów dodatkowych ograniczeń.

Światowy Dzień Świadomości Dostępności przypomina nam, że każdy z nas ma rolę do odegrania w tworzeniu bardziej inkluzywnego społeczeństwa. Innowacje społeczne prezentowane z okazji tego wyjątkowego dnia pokazują, że nawet najmniejsze działania mogą mieć ogromny wpływ na poprawę dostępności dla osób z różnymi niepełnosprawnościami. Wdrażanie prostych rozwiązań, które uwzględniają różnorodne potrzeby, może otworzyć drzwi do pełniejszego uczestnictwa w życiu społecznym dla wielu osób, które dotychczas nie miały takiej możliwości.

Nie musimy być specjalistami w dziedzinie technologii czy medycyny, aby być częścią tego ruchu. Wystarczy otwartość na nowe pomysły, gotowość do zrozumienia potrzeb innych osób i chęć działania na rzecz zmiany społecznej. Każdy przedsiębiorca, instytucja publiczna czy organizacja pozarządowa może zrobić krok w kierunku większej dostępności - czy to poprzez dostosowanie swoich usług, czy też wspieranie innowacyjnych projektów społecznych oraz ich tworzenie w ramach inkubatorów innowacji społecznych. Wszystkie działania mają znaczenie, a inspiracją niech będą innowacje społeczne tworzone przez podmioty publiczne, prywatne, NGO i osoby prywatne, które postanowiły wykorzystać swoją wiedzę, doświadczenie i umiejętności na rzecz poprawy życia wielu osób ze szczególnymi potrzebami.

Źródło: Charakterystyka innowacji społecznych opracowana została na podstawie materiałów udostępnionych na stronie Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Krakowie: https://rops.krakow.pl/innowacje-spoleczne/biblioteka-innowacji-spolecznych